Ημιπολύτιμοι λίθοι
Ημιπολύτιμοι λίθοι και κρύσταλλοι στην αρχαιότητα
Ξετυλίγοντας το κουβάρι της ιστορίας της τέχνης με πολλά μπορεί κανείς να θαμπωθεί. Γυρνώντας πίσω τον χρόνο και επιχειρώντας ένα νοητό ταξίδι πάνω από τους αρχαίους πολιτισμούς θα εκπλαγούμε όταν συνειδητοποιήσουμε πόσα κοινά σημεία παρουσιάζονται ανάμεσα σε τόσο ετερόκλητες κουλτούρες. Από τους Ινδιάνους της Αμερικής θα περάσουμε στους λαούς της Μεσοποταμίας, θα ταξιδέψουμε με τους νομάδες στις ερήμους της Σαουδικής Αραβίας, θα συναντήσουμε τους Πέρσες και θα καταλήξουμε στους δράκους και στα πνεύματα της Κίνας. Κοινός παρανομαστής σε αυτό το ταξίδι θα είναι οι ημιπολύτιμοι λίθοι.
Οι ημιπολύτιμοι λίθοι χρησιμοποιήθηκαν ευρέως σε όλους τους προαναφερθέντες πολιτισμούς, αλλού διακριτικά κι αλλού με μεγαλύτερη έμφαση. Εστιάζοντας στην περιοχή της Μεσοποταμίας θα μπορούσαμε χοντρικά, και κάπως αυθαίρετα, να δημιουργήσουμε τρεις πιθανές χρήσεις των ημιπολύτιμων πετρωμάτων και κρυστάλλων από τους ντόπιους πολιτισμούς.
Η πρώτη χρήση των ημιπολύτιμων λίθων ίσως φανεί σε πολλούς κάπως απρόβλεπτη, μιάς και τα ορυκτά αυτά χρησιμοποιούνταν ως χρώματα για να επιζωγραφιστούν οι γλυπτικές επιφάνειες των αρχαιοελληνικών αγαλμάτων. Πετρώματα όπως ο αιματίτης, ο αζουρίτης, ο μαλαχίτης, ο lapis lazuli κτλ κονιορτοποιούνταν σε μορφή σκόνης για να δώσουν χρώμα στα λευκά αγάλματα. Στο μείγμα προσθέτονταν συνδετικά υλικά, όπως το αυγό, δημιουργώντας ένα παχύρευστο πολτό ή εναλλακτικά το λιωμένο κερί, οπότε έχουμε και τη λεγόμενη εγκαυστική μέθοδο.
Μια δεύτερη κατηγορία στην οποία οι ημιπολύτιμοι λίθοι κατείχαν πρωταγωνιστικό ρόλο ήταν η σφραγιδογλυφία, δηλαδή η παραγωγή ανάγλυφων σφραγίδων, οι οποίες χρησιμοποιούνταν τόσο σαν κοσμήματα και για τα δύο φύλα, όσο και σαν καθαυτές σφραγίδες για να σφραγίσουν κερί ή πηλό. Για την παραγωγή των σφραγίδων επιλέγονταν ημιπολύτιμοι λίθοι από την οικογένεια των χαλαζιών, όπως ο αχάτης, ο κορναλίνης, ο χαλκηδόνιος (υπόλευκος, γκρίζος και γαλαζωπός) αλλά και ο ίασπης. Αξίζει να αναφερθεί πως η σφραγιδογλυφία αποτελούσε ελληνικό δάνειο από την τέχνη της Εγγύς Ανατολής και πως το γνωστό σχήμα του σκαραβαίου ως σφραγίδα ανήκει στην αιγυπτιακή παράδοση.
Τέλος τους ημιπολύτιμους λίθους θα τους βρούμε και στην κοσμηματοτεχνία της ελληνιστικής περιόδου να συνυπάρχουν με πολύτιμα μέταλλα και χρωματιστό γυαλί, δημιουργώντας πολυτελή και βαρύτιμα κοσμήματα. Οι ημιπολύτιμοι λίθοι που έδιναν χρώμα και ζωντάνια στα ελληνιστικά κοσμήματα ήταν ο γρανάτης– ο διασημότερος όλων, ο κορναλίνης, ο σαρδόνυχας, ο αμέθυστος και ο ορεία κρύσταλλος. Ο σαρδόνυχας και ο γρανάτης κοσμούσαν συχνά και μικρά οικιακά έργα καθώς και διακοσμητικά αντικείμενα που υπάγονται στην μεταλλοτεχνία.
Και κάπου εδώ το νοητό ταξίδι στην αρχαιότητα έλαβε τέλος. Οι ημιπολύτιμοι λίθοι μας ξενάγησαν στην ιστορία τους και μας γνώρισαν τις χρήσεις τους. Το ουσιώδες συμπέρασμα είναι πως τα πετρώματα αυτά έδωσαν με τη διακριτική παρουσία τους ζωντάνια και χρώμα και αρχαία τέχνη. Χρωμάτισαν τα αγάλματα, σφράγισαν μυστικές συμφωνίες και, το πιο σημαντικό, στόλισαν τη γυναικεία φύση, προσδίδοντας της φινέτσα και λάμψη. Ας μην ξεχνάμε πως το κόσμημα είναι κομμάτι της γυναικείας προσωπικότητας, γεγονός άλλωστε που κατεξοχήν προβάλλεται από την τέχνη.
[Βιβλιογραφία :
• Δημήτρης Πλάντζος, Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία 1200 – 30 π.Χ. , Εκδόσεις Κάπον, Αθήνα 2016. ]
[Επιμέλεια κειμένου: Κυριακή Χαλδαιάκη, φοιτήτρια ΑΣΚΤ, Ιστορίας και Θεωρίας της Τέχνης]
